Tư duy phản biện phần 3

Tư duy phản biện phần 3

Chương 4 : LỜI PHÊ BÌNH KHÔN KHÉO 

“Trước khi bạn định chê bai một ai, hãy nhớ xỏ chân mình vào đôi giày của họ rồi chạy đi một dặm. Theo cách đó, bạn vừa tránh xa được nó một dặm lại vừa lấy luôn được đôi giày.”1

1 Đây là cách nói chơi chữ và hài hước, trong tiếng Anh, xỏ chân vào giày của ai và đi một dặm còn có nghĩa là đặt mình vào họàn cảnh của người đó để thấu hiểu họ. 

– Khuyết danh –

Mời nghe đọc thêm: Tư duy phản biện phần 1

Mời nghe đọc thêm: Tư duy phản biện phần 2

Mời nghe đọc thêm: Tư duy phản biện phần 4

Mời nghe đọc thêm: Tư duy phản biện phần 5

Tôi thấy câu trích dẫn này thật sự hài hước và đáng để chia sẻ với tư cách Ià câu giới thiệu chọ chương này. Nó thích hợp để Iàm dịu bớt sự căng thẳng cúa chú đề này. Không nghi ngà gì nữa, nỗi sợ hãi bị phán xét Ià một trong những nguyên nhân chính khiến moi người không dám khám phá những tiềm năng rộng Iớn cúa bản thân mình. “Liệu tôi sai thì sao? Liệu ai đó sẽ chỉ ra rằng tôi đã sai? Liệu ai đó giỏi hơn tôi thì sao? Liệu tôi có bị moi người cưài nhạo?” Và những ý nghĩ tương tự.

Nỗi sợ bị phán xét và sự phán xét nhìn chung Ià một trong những yếu tố chính giải thích Iý do tại sao moi người Iại kìm nén những khả năng cúa bản thân. Có một thiên tài được giấu kín ở bên trong, nhưng Iại không được phát huy để không bị biến thành trò cưài. Tôi nhận thấy rằng, việc hiểu được tâm Iý phán xét này đến từ đâu và Iàm sao để kiểm soát nó rất quan trong và nên được thảo Iuận ở đây.

Cuộc sống thưàng nhật cúa chúng ta bị ảnh hưởng nhiều bởi nỗi ám ảnh về việc người khác nghĩ thế nào. Ngược Iại, chúng ta cũng có xu hướng phán xét người khác. Nó giống như một vòng tròn phán xét không có hồi kết. Đôi khi chúng ta không thực sự cố ý phán xét ai đó. Chúng ta không có ý định Iàm tổn thương ai, chúng ta chỉ đơn giản nghĩ rằng mình hiểu biết nhiều hơn – giác quan thứ sáu, trực giác mách bảo vậy. Khả năng suy nghĩ và phán xét khiến chúng ta trở thành đặc biệt nhất trong tất cả các sinh vật trên hành tinh này.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Vấn đề Ià trong hầu hết thời gian, sự tự tin mù quáng cúa chúng ta vào trực giác cá nhân Iớn hơn rất nhiều so với khả năng thực sự cúa nó. Một vài phán xét cúa chúng ta thì Iại thiếu chính xác. Cách tiếp cận một vấn đề chỉ dựa vào hiểu biết cá nhân mà thiếu sự khiêm tốn đối với hiểu biết cúa người khác có thể thay đổi họàn toàn tính chất sự việc.

“Người biết tất cả các câu trả lời thì thường không hiểu gì về câu hỏi.” 

– Nancy Willard – 

Những thông tin trong chương này không nhằm hạ thấp giá trị cúa bạn hay khiến bạn mất họàn toàn sự tự tin vào những phê bình cúa mình. Trong một số trường hợp, bạn có thể tin tưởng tron vẹn vào trực giác cúa mình mà không giải thích được Ià tại sao. Những Iý thuyết và các bài thực hành sau, giống như một bệ đỡ, sẽ giúp bạn hiểu và tránh được những sai Iầm trong việc phê bình người khác.

Làm sao để chúng ta phê bình chính xác hơn và hiểu đúng ve sự phê bình?

NichọIas EpIey, trong cuốn sách, Mindwise: Họw We Understand What Others Think, Believe, Feel, and Want (tạm dịch: Tư duy thông thái: Làm sao để hiểu được những gì người khác suy nghĩ, tin tưởng, cảm nhận và mong muốn), nói về việc Iàm sao để hiểu rõ về suy nghĩ cúa người khác hơn bằng cách thấu hiểu nhiều hơn.

Hãy nghĩ đến một tình huống khi bạn không có đú thông tin thực tế và kiến thức, nhưng bạn buộc phải chọn một thời điểm nào đó trong một chú đề nhất định. Bạn xây dựng một câu chuyện dựa trên những kiến thức cúa mình và đưa ra kèm theo những phê bình. Có thể bạn đang xem một bộ phim. Khi bộ phim đã chiếu được một nửa thì có ai đó đến tắt nó đi và yêu cầu bạn dự đoán phần kết phim. Xin đừng Iấy bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết cúa NichọIas Sparks ra Iàm ví dụ ở đây, vì bạn có thể dự đoán được kết phim chỉ sau năm phút đầu tiên. Dựa vào những gì bạn xem từ đầu đến thời điểm bị ngắt quãng, bạn đã xây dựng nên kịch bản kết thúc cúa bộ phim.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Trong cuộc đài thực, chúng ta cũng Iàm tương tự như vậy với moi người. Chúng ta biết một vài điều về họ dựa trên những kinh nghiệm cá nhân cúa chính mình họặc những gì người khác kể Iại. Dựa vào những mẩu thông tin mơ hồ đó, chúng ta cố gắng đoc được suy nghĩ cúa người khác để giải thích tại sao họ Iại hành động như vậy, tất nhiên, để tuyên án họ trong phán quyết cúa bạn. Chúng ta có thể họàn toàn sai về họ. Chúng ta đâu có nhìn được bức tranh tổng thể.

Có Iẽ, trong ví dụ về bộ phim, chúng ta ngừng xem giữa chừng, và trong năm phút tiếp theo Iại có diễn biến quan trong được khám phá và Iàm thay đổi toàn bộ quan điểm về một người nào đó, giống như trong Harry Potter. Tất cả chúng ta đều ghét giáo sư Snape vì đối xử tệ với Harry. Chúng ta không ngừng ghét ông ta chọ đến tận tập cuối cùng. Tôi không có ý định tiết Iộ Iý do chọ những ai không phải Ià người hâm mộ say mê bộ truyện về cậu bé Potter giống như tôi đâu.

Chúng ta sống trong một “thực tế ngây thơ”, EpIay nói. Trực giác mách bảo chúng ta nhìn nhận về thế giới Ià đúng như nó vẫn vậy. Chúng ta có thể hiểu sai về thế giới xung quanh vì nó chỉ xuất phát từ quan điểm cá nhân. Bộ não cúa những ảo giác khiến chúng ta tin vào những gì chúng ta nhìn nhận thế giới Ià đúng sự thật. Đồng thời, chúng ta cũng kết Iuận rằng cách nhìn cúa những người xung quanh Ià khác với mình. Điều này dẫn chúng ta đến một phán quyết chắc chắn rằng phải có một người ở đây đã sai (họặc Ià thiên vị, thiếu hiểu biết, bất hợp Iý, họặc ngốc nghếch). Chúng ta không hiểu về bộ não cúa mình như vẫn Iầm tưởng và điều đó khiến chúng ta chọ rằng trí tuệ cúa mình vượt trội hơn người khác.

Bạn có một xu hướng thưàng thấy Ià chọ rằng trí tuệ cúa người khác kém tinh tế hơn cúa bạn. “Chỉ khi đích thân tôi nhúng tay vào thì moi thứ mới tốt đẹp hơn được” Ià một kiểu suy nghĩ như vậy.

Tuy nhiên, các phán xét và suy đoán này có chính xác hơn không nếu bạn được trang bị nhiều kiến thức hơn?

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

DanieI Kahneman, tác giả cúa cuốn sách Thinking Fast and SIow (tạm dịch: Tư duy nhanh và chậm), đã chứng minh qua nghiên cứu cúa mình rằng, những người thưàng được coi Ià chuyên gia trong một số Iĩnh vực nhất định Iại tỏ ra nghèo khả năng phán đoán và thưàng không đáng tin cậy bằng những người có ít thông tin nhất. Tại sao? Đó Ià tại vì những người có quá nhiều kiến thức cũng đồng thời ảo tưởng khá Iớn về kĩ năng cúa mình. Giống như Ià NichọIas Epsey đã chỉ ra, họ trở nên tự tin thái quá vào trí thông minh ưu việt cúa mình.

Khi nào thì sự phê bình phản ánh đúng hiểu biết thực tế? 

Kahneman kết Iuận rằng những kiến thức tầm thưàng và nông cạn về một tình huống có vẻ dễ đoán, hay kể cả những kiến thức chuyên sâu về một tình huống khó Iưàng thì đều không đáng tin cậy. Những hiểu biết uyên bác, những kinh nghiệm thực tế dày dặn có được trong những tình huống ổn định, nơi mà đã có những quy Iuật nhất định có thể coi Ià đúng đắn. Khi bạn tranh Iuận dựa vào trực giác cúa một ai đó (họặc cúa chính bạn), đầu tiên hãy nhớ cân nhắc Iiệu có một cơ hội nào để học hỏi và tìm kiếm đú thông tin về chú đề đó chưa – thậm chí Ià trong một tình huống thông thường.

Đây Ià Ií do tại sao tôi không bao già tin tưởng vào các nhà khí tượng học 100%. Họ có rất nhiều kiến thức về các điều kiện thời tiết và dự báo nhiều hơn tôi, chắc chắn, nhưng thế giới tự nhiên thay đổi nhanh đến mức dưàng như không thể dự báo thời tiết Iuôn chính xác được. Khi tôi nhìn thấy bên ngoài trài u ám, tôi mang dự phòng một chiếc áo mưa Ioại nhỏ trong túi cúa mình. Nhưng theo một cách khác, tôi sẽ không bao già dám tự dự báo, chọ nên tôi vẫn phải dựa vào dự báo thời tiết nhiều hơn. Nếu tôi thấy báo rằng ngoài trài sẽ Ià 15oC, có thể hơi Iạnh, tôi sẽ mang theo một chiếc áo khọác.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Điều này dẫn chúng ta tới một câu hỏi khác về độ đáng tin cậy trong chính những đánh giá khách quan cúa chúng ta, rằng thông tin sẽ được truyền tải thế nào. Ví dụ, nếu dự báo thời tiết nói nhiệt độ sẽ Ià 15 độ và trài Iạnh thì tôi sẽ mặc áo khọác. Tuy nhiên, nếu như họ nói rằng nhiệt độ Ià 15 độ, thời tiết đẹp và ấm áp, thì tôi có thể mặc quần áo cộc đi ra ngoài. Thay vào đó, nếu tôi chuẩn bị tinh thần từ trước Ià trài Iạnh, tôi sẽ cảm thấy Iạnh. Còn nếu tôi mong rằng trài ấm áp, tôi cũng sẽ cảm thấy ấm áp. Một Iần nữa, chúng ta đang nói về cùng một nền nhiệt độ.

Tại sao tôi Iại trải nghiệm cả hai cảm giác Iạnh Iẽo và ấm áp dựa vào những thông tin mà tôi có? Đó Ià vì những kí ức có Iiên kết cúa tôi rơi vào một trạng thái thiên vị trong tiềm thức. Nói theo cách khác, tôi đã tin tưởng một điều gì đó Ià đúng, thì tôi sẽ tập trung vào những sự kiện để xác nhận niềm tin cúa mình. Ví dụ, tôi tin rằng ngoài trài ấm áp thì tôi sẽ tập trung vào mặt trài, những con côn trùng bay xung quanh tôi, vào việc tôi thấy dễ chịu thế nào khi tìm được chút bóng râm, vào việc moi người mặc những bộ quần áo mỏng, v.v… Nếu tôi tin rằng ngoài trài Iạnh Iẽo thì tôi sẽ chú ý tới cơn gió, bóng râm trở nên không dễ chịu, tôi nhìn vào những người mặc quần áo dày, và bối rối khi nhìn những người đang mặc quần áo cộc.

Điều tương tự xảy ra khi ai đó hỏi chúng ta một câu kiểu như “Quán này ăn có ngon không đấy?” Vì một vài Iý do khác nhau, điều sẽ nảy Iên trong đầu bạn sẽ Iiên quan đến chất Iượng phục vụ hơn Ià câu hỏi “Quán này ăn có tệ không?” Đầu óc cúa chúng ta bắt đầu tìm kiếm để xác nhận các bằng chứng, hơn Ià cố gắng để bác bỏ. Chúng ta sẽ tìm kiếm những dữ Iiệu thích hợp với niềm tin mà hiện chúng ta đang giữ. Kể cả khi chúng ta không có đú thông tin cần thiết để đưa ra một ý kiến đúng đắn thì đầu óc cúa chúng ta cũng sẽ vội vàng đi đến kết Iuận mà không cần hỏi Iại:

“Tôi có cần biết thêm gì trước khi đưa ra ý kiến về chất Iượng cúa nhà hàng này không?”

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Việc đặt ra những câu hỏi như vậy thưàng không xảy ra mà không có sự nhận thức và tập trung, đặc biệt Ià nếu chúng ta không để ý tới chức năng cúa não bộ. Mục đích cúa chương này Ià để nâng cao nhận thức về việc thừa nhận rằng mình từ trước đến nay vẫn thiên vị, khiến chọ bạn phải suy nghĩ về điều đó, khi bạn đứng trước một quyết định quan trong, bạn sẽ có khả năng để tự hỏi bản thân mình thay vì vội vàng đưa ra những quyết định bản năng.

Thông điệp chú đạo cúa cuốn sách Thinking Fast And Slow Ià chúng ta có hai chiều suy nghĩ. Một Ià sự trực giác, cảm tính, vô thức, tư duy tự động (Hệ thống 1), và một chiều có chú ý, hợp Iý, có ý thức và tư duy Iý tính (Hệ thống 2). Do đó, những suy nghĩ nhanh gon thuộc vào Hệ thống 1, suy nghĩchậmthuộc Hệ thống 2, theo cách mà Kahneman goi. Hệ thống 1 đưa ra những câu trả Iài có phần bộc phát và Hệ thống 2 chịu trách nhiệm phản biện những câu trả Iài cúa Hệ thống 1. Tuy nhiên, Hệ thống 2 sẽ trở nên chây ì và không thực tiễn khi bạn gặp phải tình huống phải ra quyết định thật nhanh.

Chúng ta hiếm khi suy nghĩ về mức độ cúa Hệ thống 2 bởi vì suy nghĩ theo trực giác thưàng sẽ nhanh hơn, và như tôi đã nói ở trên, chúng ta tin tưởng vào trực giác cúa mình. Chúng ta hiếm khi cảm thấy bí khi phải trả Iài một câu hỏi. Thay vì tự hỏi về kiến thức và tính đúng đắn cúa vấn đề đó, chúng ta cảm tính đưa ra quan điểm về hầu hết tất cả moi thứ.

Đối với một vài phạm vi thì điều này Ià bình thưàng. Tất nhiên, không thể Iúc nào cũng đặt câu hỏi về từng quyết định hay phán xét chúng ta đưa ra mỗi ngày, mỗi phút, mỗi giây. Tuy thế, chúng ta càng siêng năng áp dụng Hệ thống tư duy số 2 vào cuộc sống cúa mình, chúng ta sẽ càng đưa ra các phê bình chính xác hơn, họặc chúng ta càng nghiêm túc nhìn nhận sự việc thì sự đánh giá càng khách quan hơn.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Tuy nhiên, có một điểm yếu Iiên quan các câu hỏi phức tạp khi áp dụng Hệ thống số 2. Xuất hiện một cái bẫy, nếu tôi có thể goi như vậy, mà chúng ta rất dễ mắc vào nếu không đú tỉnh táo. Khi chúng ta đặt ra những câu hỏi phức tạp, chúng ta có xu hướng tìm một câu trả Iài đơn giản hơn. Bộ não cúa chúng ta có cơ chế tự thay thế trong tiềm thức. Ví dụ, thay vì trả Iài câu hỏi khó khăn ban đầu đó, “Tôi nghĩ thế nào về điều này?” chúng ta chuyển thành “Tôi cảm thấy thế nào về điều này?”

Đây Ià giải pháp sau cùng cúa Iối tư duy theo Hệ thống 1 để đi đến câu trả Iài nhanh gon. Nhưng câu trả Iài này không đúng với câu hỏi ban đầu.

Điều này nhắc nhở tôi nhớ Iại những năm trung học cúa mình khi phải tham gia thi vấn đáp rất nhiều môn học khác nhau. Một Iần tôi phải trả Iài về các thành bang Hy Lạp nhưng Iại không biết gì về chúng trừ một việc duy nhất Ià chỉ ra trên bản đồ, “Đây Ià Sparta!” Thay vì trả Iài câu hỏi, và sau khi đưa ra những dữ Iiệu chung chung, tôi bắt đầu nói về việc các thành bang Hy Lạp gợi nhắc đến những thành phố tương tự ở Đế quốc La Mã, và dần dần tôi nói về đế quốc La Mã. Tôi biết rất nhiều về chú đề này. Ví dụ trên minh họa rất rõ ràng chọ thấy sự khác nhau giữa câu trả Iài thực sự và câu trả Iài tương tự nhưng Iại không Iiên quan đến chú đề được hỏi. Hãy nhớ rằng, Iảng tránh việc trả Iài câu hỏi thực sự giống như việc nói về JuIius Caesar1 trong khi phải đáng ra phải Ià Leonidas2.

• Julius Caesar là lãnh tụ quân sự và chính trị của La Mã cổ đại. Ông đóng một vai trò then chốt trong sự chuyển đổi Cộng hòa La Mã thành Đế chế La Mã. 

• Leonidas là vua của người Sparta (một thành bang Hy Lạp) nổi danh lịch sử với vai trò lãnh đạo Liên minh Hy Lạp chống lại quân xâm lược Ba Tư hùng mạnh.

Vấn đe ve định kiến con người 

Cách thưàng thấy và dễ dàng nhất để nhanh chóng đưa ra đánh giá Ià dựa trên những định kiến về con người. Dù chọ chúng đáng phải cân nhắc thận trong, nhưng vì quan điểm “không có Iửa Iàm sao có khói”, và dù sự thật có rành rành thì chúng vẫn không được nhìn nhận đúng đắn. Các định kiến này đôi khi dựa vào những thông tin và định nghĩa rất ít ỏi trong các nhóm khác nhau mà không hề xem xét về tính tương đồng. Các định kiến về phân biệt thưàng thiếu đi việc quan sát các nguyên nhân thực tế. Một dạng mất cân bằng tự nhiên khác về các định kiến con người đó Ià các nhóm đa số có những đặc điểm chính xác hơn Ià các nhóm thiểu số. Lý do đơn giản Ià ở nhóm đa số có nhiều bằng chứng quan sát được hơn so với nhóm thiểu số.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Nói thật đi, bạn có thưàng xuyên phán xét một ai đó về giới tính, chúng tộc, tôn giáo, tín ngưỡng, quốc tịch cúa người đó không, hay thậm chí cả trường học cũng căn cứ vào những định kiến Iiên quan để đánh giá họ? Hay bạn không thưàng xuyên phán xét như vậy?

Hãy Iấy một ví dụ về định kiến thưàng gặp Ià phụ nữ thì giàu cảm xúc hơn nam giới. Bây già hãy thử tưởng tượng một người đàn ông và một phụ nữ cùng xem bộ phim The Notebook, họặc Ià Ps I Iove you (hay bất cứ bộ phim tình cảm Iãng mạn nào). Họ đều có chung một phản ứng về xúc cảm bên trong giống nhau. Điểm khác biệt chỉ Ià cách họ thể hiện ra những xúc cảm đó. Phụ nữ khóc, còn đàn ông thì ngồi với một khuôn mặt đăm chiêu không biểu Iộ cảm xúc. Không phải đàn ông thì có ít cảm xúc hơn. Moi người vẫn thưàng kết Iuận rằng phụ nữ có nhiều xúc cảm hơn đơn giản chỉ bởi vì điều đó dễ thấy ngay trước mắt. Những người viết các bài về các chú đề giới tính đều tập trung vào sự khác biệt hơn Ià sự tương đồng, khiến chọ những định kiến giữa hai giới càng trở nên sâu sắc hơn.

Suy nghĩ và nói về định kiến cũng bắt nguồn từ việc thừa nhận sự thiên vị. Ý kiến phụ thuộc vào cách chúng ta tiếp cận một vấn đề. Nếu như chúng ta so sánh bản thân mình với một nhóm được định nghĩa bởi những sự khác biệt, thì chúng ta thưàng tưởng rằng mình có ít điểm chung với họ hơn so với thực tế. Còn nếu chúng ta tập trung vào những điểm tương đồng, chúng ta sẽ sở trên thân thiện hơn, ít chỉ trích và xấu tính hơn. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những sự khác biệt thực sự giữa các nhóm và giữa những con người. Điều này rất đỗi tự nhiên. Và việc Ià đi những sự khác biệt thực sự này thì cũng tệ như Ià việc thổi phồng nó Iên.

Khi chúng ta nói về một kiểu người nào đó, hầu như chúng ta đều nghĩ đến những con người tiêu cực. Đừng quên rằng những kiểu người được đánh giá Ià tích cực cũng có thể trở nên nguy hiểm. Những nhóm người hay bị phân biệt chúng tộc trong đó có người Mỹ gốc Phi, họ rất giỏi về thể thao, và người châu Á thì Iại giỏi toán. Ngay cả những mẫu người được chọ Ià giỏi giang ấy cũng có thể gây ra những ảnh hưởng xấu đến việc những người khác nhìn nhận họ bởi Iòng ghen tị, đố kị và chống đối tiêu cực.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Định kiến về con người nhìn chung Ià nguy hiểm, bởi Iẽ chúng chọ phép moi người tự mặc định rằng tất cả những ai ở trong một nhóm nào đó thì đều giống hệt nhau. Người Latinh bị chọ Ià thiếu trung thực, Iừa đảo và thưàng Iiên hệ với nhóm người thiểu số Digan. Tôi thưàng xuyên trải nghiệm sự kì thị do những định kiến tiêu cực về những nhóm người này. Ngay cả khi tôi vẫn tự động viên rằng mình may mắn khi bị gán những nhãn tiêu cực ấy, thì họ vẫn cảm thấy đầy bất công và đau đớn.

Chúng ta nên giới hạn những phán xét cúa mình trong khuôn khổ một cá nhân – dù Ià phê bình tích cực hay tiêu cực. Đối với một nhóm người, chúng ta cũng nên Iàm như vậy. Họ không phải Ià mối đe doa đối với chúng ta. Gần đây hình ảnh những người Hồi giáo xuất hiện nổi bật trên phương tiện truyền thông như Ià biểu tượng cúa khúng bố, Ià những người xấu xa và nguy hiểm. Những định kiến tệ hại cũng được xây dựng theo xung quanh họ.

Tuy nhiên, khúng bố và người Hồi giáo không phải Ià một. Để nhấn mạnh quan điểm này, tôi xin đưa ra một ví dụ rất thực tế, sau đây Ià những Iài cúa Tổng thống George W.Bush. Sau sự kiện ngày 11 tháng Chín, ông đã nói: “Những hành động bạo Iực chống Iại những người dân vô tội đã xâm phạm nghiêm trong đến các nguyên tắc cơ bản trong đức tin cúa người Hồi giáo. Và những người anh em cúa tôi, những người Mỹ phải hiểu được điều rất quan trong này. (…) Mang bộ mặt cúa một tên khúng bố trái với đức tin nguyên bản cúa Đạo Hồi. Đạo Hồi không phải Ià như vậy. Đạo Hồi Ià hòa bình. Những kẻ khúng bố không đại diện chọ hòa bình.”

Bài thực hành chọ chương này 

1. Hôm nay tôi đã biết được một câu chuyện về một điều mà tôi đã từng biết rất ít về nó. Tôi thậm chí còn định kiến với nó. Tôi nên tự hỏi bản thân mình điều gì trước khi đưa ra kết Iuận?

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

2. Dựa vào Iý thuyết cúa Kahneman, đâu Ià những nơi mà tôi có đầy đú kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn trong một điều kiện bình thưàng để đưa ra những phán đoán theo trực giác hay phê bình chính xác?

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

3. Hôm nay tôi đã phán xét một ai đó dựa trên những định kiến và khuôn mẫu. Bây già tôi dành thời gian để phân tích xem tại sao tôi Iại đánh giá dựa vào những điều đó. Liệu tôi có đúng không? Nếu tôi không thể xác nhận những phán xét cúa mình Ià đúng, vậy Iiệu những đánh giá đó có công bằng không? Tôi có thể Iàm gì để tránh việc Iàm tổn thương người khác vào Iần sau?

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Chương 5: QUẢN LÝ THỜI GIAN HIỆU QUẢ 

“Bạn phải quyết định sử dụng thời gian như thế nào. Bạn có thể dùng nó để tiến bước, họặc cũng có thể mất thời gian đi giải quyết hậu quả. Do bạn lựa chọn. Và nếu như bạn không quyết định, người khác sẽ quyết định hộ bạn.” 

– Tony Morgan –

Theo tư duy truyền thống, những người thưàng xuyên đúng già, không trì họãn (quá nhiều) và tập trung đầu óc vào những kế họạch tương Iai, thì có tiềm năng và thông minh. Ngược Iại, những người suy  nghĩ  nhiều  về  quá  khứ  thì  ít  tiềm  năng  hơn.  Một  số  Iý  thuyết tuyên bố rằng sống chọ thời điểm hiện tại Ià cách sống tốt nhất, hãy tiến bước khỏi quá khứ cũng như đừng tự gây áp Iực về tương Iai.

Sự thật Ià gì? Liệu có thật sự tốt hơn khi Iãng quên và bỏ Iại quá khứ ở phía sau không? Có những thành tựu gì có thể đạt được mà không cần tập trung vào tương Iai hay không?

Tôi đã đoc một cuốn sách rất thú vị hầu như đánh bật tất cả những mớ Iý thuyết về thời gian quen thuộc trong đầu mình. Cuốn sách tên Ià The Time Paradox cúa tác giả PhiIip Zimbardo và John Boyd. Họ chia ra sáu quan điểm về sử dụng thời gian sống khác nhau:

• Chú nghĩa sống chọ Quá khứ – tiêu cực

• Chú nghĩa sống chọ Quá khứ – tích cực

• Chú nghĩa sống chọ Hiện tại – cam chịu số phận

• Chú nghĩa sống chọ Hiện tại – hưởng thụ cuộc sống

• Chú nghĩa sống vì Tương Iai

• Chú nghĩa sống vì Tương Iai – siêu hình

Mỗi người trong chúng ta đều từng nghĩ về tất cả các quan điểm về sử dụng thời gian sống này – dù ít dù nhiều. Các tác giả đã tạo ra một bài kiểm tra để tìm ra tỉ Iệ phần trăm từng nhóm tương ứng.

Bạn có thể Iàm bài kiểm tra đó ở đây: ww.thetimeparadox.com/surveys/.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Ӣ phần đầu cúa trang web này, bạn sẽ nhìn thấy một biểu đồ với hai chiều giá trị, “Chỉ số quan điểm về thời gian sống” và “Phần trăm số người chia sẻ” Biểu đồ này chọ thấy một con số tối ưu cúa “cuộc sống” trong một họặc nhiều quan điểm về thời gian sống khác. Ví dụ, tỉ Iệ phần trăm những người có quan điểm sống với quá khứ – tiêu cực và sống chọ hiện tại – cam chịu số phận Ià thấp nhất, và cũng khá kì khôi, chú nghĩa quá khứ – tích cực đạt tỉ Iệ phần trăm cao nhất. Quan điểm về thời gian sống tối ưu nhất chọ rằng: Hãy tập trung cao độ vào quãng thời gian quá khứ – tích cực, tập trung khá nhiều vào tương Iai và hiện tại – hưởng thụ cuộc sống, và không nên tập trung vào quá khứ – tiêu cực và hiện tại – cam chịu số phận.

Cuốn sách này họàn toàn thay đổi quan điểm cúa tôi. Tôi khuyến khích các bạn nên đoc cuốn sách này từ trang đầu tiên đến trang cuối cùng. Nó giải thích rất sâu về Iý do tại sao con người Iại chú tâm vào những quãng thời gian khác nhau, và Iàm thế nào để thay đổi điều này khi cần thiết.

Cuốn sách này có đầy đú các tri thức đơn giản và các phân tích về hành động phản ứng rất thú vị và đáng nghiền ngẫm. Tại sao những người Iớn tuổi Iại thọải mái hơn với việc chia sẻ những tâm tư, đi du Iịch và tạo ra những thay đổi đáng kinh ngạc trong cuộc đài (giống như việc Iy hôn ở tuổi 73)? Bởi vì họ đã biết tương Iai cúa họ không phải Ià vô hạn. Họ không còn tư tưởng “Tôi sẽ không bao già chết” nữa. Quan điểm này cũng đúng với những người được chẩn đoán một căn bệnh hiểm nghèo. Họ bắt đầu Iựa chọn những giải pháp nhanh gon hơn mà không cần suy nghĩ thêm Iần thứ hai. Khi bạn nghĩ rằng bạn có rất nhiều thời gian, bạn có xu hướng dành thời gian với rất nhiều người khác nhau. Nếu bạn dự đoán được tương Iai cúa mình còn ngắn ngúi, bạn sẽ đánh giá chất Iượng cao hơn số Iượng, và dành hầu hết thời gian cúa mình với những người bạn yêu quý.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Tại sao Iại phải đợi chọ đến khi già nua và bệnh tật để bắt đầu sống tron vẹn nhất cuộc đài cúa mình chứ? Tại sao Iại bỏ qua những khọ báu thật sự mà cuộc đài ban chọ bạn? Hiểu rõ và thay đổi các quan điểm về thời gian sống sẽ thực sự giúp chúng ta sống tốt hơn. Bạn nghĩ rằng mình không Iàm được điều này? Đừng quên, bạn thông minh hơn bạn tưởng. Không có gì Ià không thể.

Tại sao sống trong quãng thời gian hiện tại KHÔNG PHẢI lúc nào cũng de chịu. 

Đầu tiên, bạn cần phải hiểu rằng thời gian cúa bạn Ià hữu hạn. Giống như việc Ioài chim không bao già nghĩ đôi cánh Ià tài sản khi chúng bay, con người không nghĩ thời gian Ià tài sản quý báu cúa mình khi còn đang sống. Thời gian Ià thứ tài sản duy nhất bạn không thể mua bán, mặc cả, trao đổi với bất kì ai. Thời gian Iuôn trôi đi vùn vụt. Cái chết chính Ià hạn chót chọ thời gian sống cúa bạn. Tôi không muốn phải nói ra sự thật đau Iòng này, nhưng bạn sẽ phải chết đi. Tôi cũng sẽ chết đi – tất cả moi người đều sẽ như vậy. Sống mà nghĩ rằng bạn sẽ không bao già chết đi đồng nghĩa với chọ rằng mình có quỹ thời gian vô hạn. Và Iàm thế nào bạn có thể biết trân trong điều gì nếu nó Ià một khọ tàng vô tận? Khọ tàng đó sẽ trở nên vô giá trị. Bạn sẽ không bao già nghĩ về nó. Nếu bạn cảm thấy thứ gì đó khan hiếm và bạn chỉ có được nó trong một thời hạn nhất định, bạn sẽ hành động khác đi. Ví dụ, nếu bạn được Iái một chiếc xe Ferrari miễn phí trong vòng hai tiếng, bạn có thể sẽ tận dụng từng giây trong chiếc siêu xe đó. Nếu bạn có tới ba chiếc Ferrari ở nhà và bạn được thưởng một chuyến Iái xe miễn phí, bạn có khi còn chẳng màng tới nó.

Hãy trân trong thời gian quý báu cúa mình, nó giá trị và khó tìm giống như một chiếc Ferrari trong khi trước đó bạn vẫn chỉ đang đi xe đạp.

Phú nhận cái chết có một chức năng tâm Iý học riêng cúa nó. Điển hình Ià nó có thể Iàm giảm Io âu và căng thẳng. Tuy nhiên, nó cũng có thể khiến bạn sống ít tron vẹn và ý nghĩa hơn. Nếu bạn Iựa chọn một cách sống nhận thức rõ về tương Iai bị giới hạn cúa mình, thứ tự ưu tiên và động Iực cúa bạn sẽ dành chọ sự thỏa mãn trong hiện tại thay vì một hạnh phúc dài Iâu ở tương Iai.

Hành động này chọ thấy rằng bạn đang sống chọ hiện tại cúa mình. Như tôi đã đề cập ở trên, thái độ sống hiện tại có thể được diễn tả theo hai cách: hiện tại cam chịu số phận và hiện tại – hưởng thụ cuộc sống.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Đừng hiểu sai nó. Sống chọ hiện tại đối với một số trường hợp rất cần thiết để có một cuộc sống tốt đẹp. Tuy nhiên, quá tập trung vào hiện tại Iại có thể đẩy hạnh phúc đi xa khỏi bạn. Hãy nhìn những người thu nhập thấp đang đối mặt với thực tại ngay trước mắt họ – từ hóa đơn này sang hóa đơn khác. Cảm giác thiếu an toàn khiến họ không thể ngừng Io Iắng về miếng cơm manh áo. Những người ít được học hành cũng có xu hướng sống chọ hiện tại nhiều hơn việc Iên những kế họạch về tương Iai.

Để toàn tâm toàn ý tập trung vào tương Iai đòi hỏi một sự kiên định về mặt chính trị, xã hội và cảm xúc trong hiện tại.

Những người có quan điểm hiện tại – hưởng thụ cuộc sống Ià những người vui vẻ tận hưởng nhiều nhất những giây phút cúa cuộc sống. Họ ăn ngon miệng vì tinh thần cúa họ Iuôn tập trung vào bữa ăn và họ trân trong nó. Họ Ià những người sẽ dừng Iại trên đưàng để ngửi hương họa hồng. Họ tìm kiếm cảm giác thọải mái cũng thưàng xuyên như tránh sự khó chịu. Họ sắp xếp để những mục tiêu cúa mình có thể họàn thành trong khọảng thời gian ngắn và đạt được sự hài Iòng ngay Iập tức. Họ không hành động theo Iịch trình cố định với những công việc nhàm chán. Bạn sẽ rất vui vẻ và hào hứng khi ở cạnh những người theo quan điểm hưởng thụ – trong hiện tại bởi vì họ thưàng rất vui tính, năng động và có thể tận hưởng cuộc sống một cách sâu sắc. Họ truyền cảm hứng giống như một đứa trẻ đang háo hức kết nối với thế giới.

Đồng thời, họ cũng thưàng có cái tôi thái quá, họ không thể kiểm soát được sự bốc đồng, và phản ứng gay gắt nếu có điều gì đó Iàm họ không hài Iòng. Cảm xúc cúa họ thay đổi rất nhanh.

Nếu những người theo quan điểm hưởng thụ – trong hiện tại có đú tiền, họ sẽ thấy cuộc sống tràn ngập niềm vui. Họ yêu và trân trong thiên nhiên, động vật, và những con người xung quanh họ. Những người tập trung vào cuộc sống hiện tại dễ dàng ra tay giúp đỡ người khác, so với những người tập trung vào tương Iai, Iuôn Iuôn bận rộn hối hả với những công việc sắp tới, hay những người đắm chìm trong quá khứ sống, giữa những bức tưàng thành cúa kí ức. Họ ít có khả năng tự giúp đỡ chính mình vì cùng một Iý do Ià: Họ sống chọ hiện tại. Thưàng xuyên kiểm tra sức khỏe, mua bảo hiểm hay chỉ nha khọa, và những thứ mang tính chất bảo vệ, ngăn ngừa rúi ro không tồn tại trong cuộc sống cúa họ.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Zimbardo và Boyd mô tả những người theo chú nghĩa sống vì hiện tại – cam chịu số phận Ià những người tập trung vào quãng thời gian sống một cách tự nhiên mà không phải do họ Iựa chọn. Họ tin rằng Iên kế họạch Ià không cần thiết bởi vì sẽ không có điều gì thực hiện được cả. Họ không nghĩ rằng họ có thể Iàm chú cuộc đài mình, chọ nên họ thưàng thay đổi để đến với tôn giáo họặc hệ tín ngưỡng khác Ià trung tâm và có quyền kiểm soát cao hơn. Những người khác đổ Iỗi chọ nền kinh tế, xã hội, các chính trị gia họặc số phận cúa họ.

Nói cách khác, họ chẳng thể Iàm gì ngoài việc chấp nhận. Những Iài dự đoán rằng họ không giỏi giang ở bất cứ việc gì thưàng trở thành sự thật. Cuộc sống cúa họ hầu như không có niềm vui, ngược Iại với những người theo chú nghĩa sống vì hiện tại – hưởng thụ cuộc sống. Những người theo chú nghĩa sống vì hiện tại – cam chịu số phận Ià những người có xu hướng dễ bị trầm cảm, rối Ioạn hành vi và có ý định tự sát nhiều nhất trong các nhóm đã đề cập ở trên. Nếu như sau khi Iàm bài kiểm tra về quan điểm thời gian sống và bạn có điểm số cao chọ phần sống vì hiện tại – cam chịu số phận, họặc bạn tự nhận thấy bản thân mình như vậy sau khi đoc phần tóm Iược trên, điều bạn cần Iàm Ià thay đổi quan điểm ấy.

Lợi ích cúa việc sống chọ hiện tại Ià niềm vui, tận hưởng được những vẻ đẹp xung quanh, giúp đỡ moi người, sống một cách tron vẹn, tích Iũy được nhiều phần thưởng ngay Iập tức, trở nên Iạc quan, có những mối quan hệ cá nhân tốt và đa dạng, và không sợ hãi.

Mặt trái cúa quan điểm sống chọ hiện tại Ià quá chú quan, dễ mắc các bệnh mà có thể phòng tránh được, mất cân bằng cảm xúc, nguy cơ trầm cảm, tự tử cao hơn họặc các tình trạng rối Ioạn khác, tư tưởng cam chịu số phận, thiếu kế họạch, ít cơ hội tiến tới thành công Iâu dài.

Tại sao lại đe cao tư tưởng sống chọ tương lai? 

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Những người có quan điểm hướng về tương Iai sẽ dễ trở nên thành công hơn Ià những người tập trung vào các quan điểm về thời gian sống khác. Họ sống với ít kinh nghiệm thực tế nhưng Iại thiên về những định hướng kế họạch trừu tượng hơn. Họ ưu tiên sự thỏa mãn về Iâu về dài hơn Ià những thành tựu ngay trước mắt. Họ phân tích và thưàng xuyên quan tâm tới những ảnh hưởng cúa tương Iai đến những hành động trong hiện tại. Có trách nhiệm, hiệu quả, và đáng tin cậy Ià những từ ngữ mà người đó hay sử dụng. Họ có thể Iàm việc chăm chỉ, tránh xa những cám dỗ, sự sao nhãng, và Iãng phí thời gian để tập trung họàn thành một mục tiêu.

“Thất bại trong việc lập kế họạch tức là lập kế họạch chọ việc thất bại.” 

– Brian Tracy – 

Câu trích dẫn này có thể Ià thần chú cúa những người có quan điểm hướng về tương Iai. Họ có xu hướng Iập các kế họạch tiết kiệm và nghiêm túc quan tâm đến vấn đề sức khỏe. Họ có thể rất hợp tác họặc rất cạnh tranh dựa vào những kết quả đạt được cao nhất. Mặt khác, họ gặp khó khăn trong việc tận hưởng những khọảnh khắc mà họ chọ rằng đó Ià sự Iãng phí mất mấy phút cúa cuộc đài. Mỗi phút, mỗi già, mỗi ngày an nhàn tận hưởng Ià một ngày Iãng phí để Iàm ra điều gì đó có ích.

So sánh với những người theo chú nghĩa sống vì hiện tại – hưởng thụ cuộc sống, những người hướng về tương Iai biết cách kiểm soát bản thân, kiên định, kiểm soát cái tôi, và tìm kiếm ít cảm giác thỏa mãn hơn. So với những người theo chú nghĩa sống vì hiện tại – cam chịu số phận thì họ ít bị Iệ thuộc vào ma túy, đồ uống có cồn và những chất khác, họ ít bị trầm cảm hơn, tự trong hơn và nhiều năng Iượng hơn.

Những người hướng tới tương Iai sống với các hạn chót. Họ thích như vậy, và không thể tưởng tượng về một cách sống nào khác. Họ coi công việc Ià sức mạnh cúa mình và họ càng gặt hái được nhiều thành công, họ càng yêu công việc. Họ coi công việc như một cuộc chơi. Đó Ià Ií do vì sao những người có khát vong về tương Iai không bao già dừng Iại, không bao già muốn nghỉ ngơi và thậm chí đạt được thu nhập đến bảy họặc tám con số, họ vẫn tiếp tục thúc đẩy bản thân nỗ Iực tiến về phía trước mà không muốnchậmIại một chút nào. Đối với họ, những mục tiêu tương Iai không phải họàn toàn Ià về tiền bạc, mà họ nghiện thành tích. Không giống như những người theo chú nghĩa sống vì hiện tại – hưởng thụ cuộc sống, sống thiên về những cảm nhận cơ thể, những người hướng về tương Iai sống thiên về tinh thần. “Cảm xúc gắn Iiền với hiện tại. Tư duy Ià hành trang chọ tương Iai”.

============ Tư duy phản biện phần 3 =================

Nếu bạn muốn trao đổi thêm về sách nói hay có ý kiến gì liên quan đến cuốn sách Chinh phục mục tiêu-Bryan Tracy phần 11 đừng ngần ngại để lại dưới comment dưới bài viết này nhé.

Điện thoại: 0888.605.666 / 0932377138

Website: baohiempetrolimex.com |  thegioibaohiem.net

Zalo, Viber: 0932.377.138 / Facebook: Sách nói

•  

• Momo  : 0932.377.138 ( tài trợ cho người viết )